ოსტეოპოროზი

 

·        რა არის ოსტეოპოროზი?

·        ოსტეოპოროზის ეპიდემიოლოგია

·        ოსტეოპოროზის კლასიფიკაცია

·        ოსტეოპოროზის გამოვლინება

·        ძვლოვანი ქსოვილის როლი ორგანიზმში

·        ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორები

·        ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკა

·        ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა

·        საინტერესო ცნობები ოსტეოპოროზის შესახებ

·        ხშირად გვეკითხებიან ოსტეოპოროზის შესახებ...

 

 

 

რა არის ოსტეოპოროზი?

ოსტეოპოროზი (osteo - ძვალი და poros – ნახვრეტი, ფორი) _ ეს არის ჩონჩხის სისტემური დაავადება, რომელიც ხასიათდება ძვლოვანი ქსოვილის მასის შემცირებითა და ძვლის მიკროარქიტექტონიკის (შენების) ცვლილებით. ძვლები ხდება უფრო მყიფე, რაც იწვევს მოტეხილობების რისკის მატებას. ოსტეოპოროზი ხასიათდება ხანგრძლივი მიმდინარეობით. ხშირად ის მიმდინარეობს "ჩუმად" და პირველად დიაგნოსტირდება გართულებების შემთხვევაში - ხერხემლის, ბარძაყის ყელის, ან სხვა მიდამოში განვითარებული მოტეხილობის განვითარების შემდეგ.

ოსტეოპოროზი უვითარდება თითქმის  ყველა ქალს 35 წლის ასაკის ზემოთ. დაქვეითებული სიმკვრივის გამო ძვლები ვეღარ უძლებენ ყოველდღიურ დატვირთვას და შეიძლება განვითარდეს ოსტეოპოროზით განპირობებული მოტეხილობანი, რაც სერიოზულ ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ პრობლემებს წარმოშობს (ასეთი ავადმყოფების 50%-ს აღენიშნება მნიშვნელოვანი ფუნქციონალური შეზღუდვა, 25-30% საჭიროებს მომვლელს). საზოგადოებისათვის მეტად მნიშვნელოვანია ამ პათოლოგიის ეკონომიური შედეგების გაცნობიერებაც. საბედნიეროდ, ადამიანთა უმრავლესობას შეუძლია თავიდან აიცილოს ძვლოვანი მასის დაქვეითება და ოსტეოპოროზის განვითარება. ამის შესახებ უნდა იცოდეს ყველამ, რათა რაიმე გააკეთოს ოსტეოპოროზის საწინააღმდეგოდ. ქალებმა კარგად უნდა იცოდნენ ამ დაავადების რისკ-ფაქტორების არსებობის შესახებ, რათა სიცოცხლის ყოველ პერიოდში დაიცვან შესაბამისი წესები. რისკ-ფაქტორებზე ზემოქმედებით თქვენ შეგიძლიათ თავიდან აიცილოთ ოსტეოპოროზი, ხოლო თუკი თქვენ უკვე გაქვთ ეს დაავადება, შეგიძლიათ თავი დაიცვათ შემთხვევითი ტრავმებისაგან, თავიდან აიცილოთ მოსალოდნელი მოტეხილობები და თქვენი ცხოვრება გახადოთ უფრო კომფორტული და უსაფრთხო.

 

 

 

ოსტეოპოროზის ეპიდემიოლოგია

 

ეპიდემიოლოგიურმა კვლევებმა ცხადყო, რომ არ არსებობს არცერთი რასა, ეროვნება და ქვეყანა, სადაც არ არის გავრცელებული ოსტეოპოროზი. უკანასკნელი მონაცემებით, აშშ-ში, ევროპასა და იაპონიაში ერთად დარეგისტრირებულია ოსტეოპოროზით დაავადებული 75 მლნ ადამიანი, რაც ნიშნავს იმას, რომ ეს დაავადება აღენიშნება ყოველ მესამე ქალს პოსტმენოპაუზაში და  70 წლის ასაკის მამაკაცებისა და ქალების თითქმის ნახევარს. უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში ოსტეოპოროზის დარგში საზღვარგარეთ  ჩატარებული ფართომასშტაბიანი კვლევების უმრავლესობა მიეძღვნა ოსტეოპოროზის ყველაზე გავრცელებულ სახეებს _ პოსტმენოპაუზის (კლიმაქტერული) პერიოდისა და სენილურ (მოხუცებულობითი) ოსტეოპოროზს. სხვადასხვა მონაცემებით, განვითარებულ ქვეყნებში პირველადი ოსტეოპოროზის სიხშირე 25_40%-ს შეადგენს. სიცოცხლის ხანგრძლივობის ზრდასთან ერთად მატულობს ოსტეოპოროზისა და მოტეხილობების განვითარების რისკი. 70 წლის ასაკისათვის ქალების 40%-ს ანამნეზში აღენიშნება ოსტეოპოროზით განპირობებული ერთი მოტეხილობა მაინც.

ჯანმო-ს (ВОЗ) მონაცემებით, ნაადრევი დიაგნოსტიკის, მკურნალობისა და პროფილაქტიკის მნიშვნელობის მიხედვით ოსტეოპოროზს დღეისათვის მეოთხე ადგილი უჭირავს არაინფექციური გენეზის დაავადებებს შორის, გულსისხლძარღვთა სისტემის პათოლოგიის, ონკოლოგიური დაავადებებისა და შაქრიანი დიაბეტის შემდეგ. ეს აიხსნება მისი ფართო გავრცელებით, მრავალფაქტორული ბუნებით, ავადმყოფების ინვალიდიზაციის მაღალი ხარისხით და ბარძაყის ყელის მოტეხილობით გამოწვეული სიკვდილობით, რაც არცთუ ისე იშვიათია. ზოგიერთი ავტორის აზრით, ამ დაავადებამ განვითარებულ ქვეყანებში მიიღო "ჩუმი ეპიდემიის" სახე და მნიშვნელოვანი სოციალურ-ეკონომიური პრობლემა გახდა. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ უკანასკნელი წლების განმავლობაში მიღწეულია სერიოზული პროგრესი ოსტეოპოროზის პათოფიზიოლოგიისა და მკურნალობის სფეროში, რამაც დაასაბუთა ის მოსაზრება, რომ ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა და თერაპია სავსებით რეალურია.

 

 

 

ოსტეოპოროზის კლასიფიკაცია.

 

ქვემოთ მოყვანილი კლინიკური კლასიფიკაცია მიღებულ იქნა ოსტეოპოროზის რუსეთის ასოციაციის პრეზიდიუმის 1997 წლის იანვარში ჩატარებულ სხდომაზე.

განასხვავებენ პირველად და მეორად ოსტეოპოროზს. პირველადში იგულისხმება პოსტმენოპაუზის პერიოდისა და სენილური ოსტეოპოროზი, რომლებიც შეადგენენ მთელი შემთხვევების 85%-ს, აგრეთვე იუვენილური და იდიოპათიური ოსტეოპოროზი.

მეორად ოსტეოპოროზს მიაკუთვნებენ სხვა დაავადებებისა და მთელი რიგი მედიკამენტების მიღების შედეგად განვითარებულ ოსტეოპათიებს, რომელთაც საფუძვლად უდევს ძვლოვანი რემოდელირების პროცესების დისბალანსი. კერძოდ,  მეორადი ოსტეოპოროზი ვითარდება ისეთი დაავადებების ფონზე, როგორიცაა ენდოკრინული სისტემის (იცენკო-კუშინგის სინდრომი, თირეოტოქსიკოზი, ჰიპოგონადიზმი, ჰიპერპარათირეოზი, I ტიპის შაქრიანი დიაბეტი და სხვ.), რევმატიული (რევმატოიდული ართრიტი, სისტემური წითელი მგლურა, მაანკილოზებელი სპონდილოართრიტი), საჭმლის მომნელებელი სისტემის (კუჭის რეზექციის შემდგომი მდგომარეობა, მალაბსორბციის სინდრომი, ღვიძლის ქრონიკული დაავადებები), თირკმლის (თირკმლის ქრონიკული უკმარისობა და სხვ.), სისხლის (მიელომური დაავადება, თალასემია, ლეიკოზები და ლიმფომები), სასუნთქი სისტემის (ფილტვების ქრონიკული ობსტრუქციული დაავადებები) დაავადებები, აგრეთვე სხვადასხვა მდგომარეობების დროს (იმობილიზაცია, ალკოჰოლიზმი, ნერვული ანორექსია, კვების დარღვევა, ოვარიოექტომიის შემდეგ და სხვ), მთელი რიგი მედიკამენტების ხანგრძლივი მოხმარების შემთხვევაში (კორტიკოსტეროიდები, ანტიკონვულსანტები, თირეოიდული ჰორმონები, იმუნოდეპრესანტები, ალუმინ-შემცველი ანტაციდები, ანტიკოაგულანტები (ჰეპარინი), ლითიუმის პრეპარატები, ქიმიოთერაპია, ტეტრაციკლინის პრეპარატები, შარდმდენები (ფუროსემიდი),  ფენოთიაზინის პრეპარატები და სხვ).

დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციის X გადახედვის (ICD X) მიხედვით განასხვავებენ ოსტეოპოროზის ორ სახეს: ოსტეოპოროზს პათოლოგიური მოტეხილობით და პათოლოგიური მოტეხილობის გარეშე.

 

 

 

ოსტეოპოროზის გამოვლინება

 

ოსტეოპოროზი ნელა ვითარდება და აქვს ხანგრძლივი ლატენტური პერიოდი. ავადმყოფთა გარკვეულ ნაწილში დაავადების დადგენა ხდება ხშირად შემთხვევით, მოტეხილობის შემდეგ ან სხვა დაავადების გამო ჩატარებული რენტგენოლოგიური გამოკვლევის დროს ძვლოვანი ცვლილებების (დემინერალიზაციის), ხერხემლის მალების სიმაღლის შემცირებისა და მათი სოლისებრი დეფორმაციის აღმოჩენის შემთხვევაში.

ოსტეოპოროზზე უნდა დავეჭვდეთ, თუ სახეზეა შემდეგი ნიშნები:

·        აღნაგობის ცვლილება: სიმაღლეში დაკლება, ზურგის მომრგვალება და წინ წამოწეული მუცელი;

·        მოუხერხებელი მოძრაობის ან სიმძიმის აწევის დროს ზურგის არეში განვითარებული ტკივილის ეპიზოდები;

·        ადვილად დაღლა და ზურგის არეში ყრუ ტკივილების არსებობა ერთი და იმავე პოზაში დგომის ან სიარულის დროს.

ზურგში ქრონიკული ტკივილის მქონე ადამიანები ან არ მიმართავენ ექიმს ან დიდხანს მკურნალობენ სხვადასხვა ექიმებთან (თერაპევტთან, ქირურგთან, ნევროპათოლოგთან) სპონდილოზისა და ოსტეოქონდროზის დიაგნოზებით, ხოლო სინამდვილეში მათ არ უტარდებათ ადექვატური მკურნალობა.

 

 

 

ძვლოვანი ქსოვილის როლი ორგანიზმში

 

ძვალი ხრტილოვან ქსოვილთან ერთად ქმნის ჩონჩხოვან სისტემას. ძვლოვანი ქსოვილი ორგანიზმში ასრულებს სამ ძირითად ფუნქციას _ მექანიკურ (ქმნიან საყრდენ-მამოძრავებელ აპარატს), დამცველობით (წარმოადგენს კარკასს სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოებისათვის, მათ შორის ძვლის ტვინისათვის) და მეტაბოლურ (წარმოადგენს კალციუმისა და ფოსფორის დეპოს და მონაწილეობს მთლიანი ორგანიზმის ჰომეოსტაზის შენარჩუნებაში) ფუნქციებს.

ძვლოვანი ქსოვილი წარმოადგენს დინამიურ სისტემას, რომელშიც მთელი სიცოცხლის განმავლობაში მიმდინარეობს რემოდელირების პროცესი _ ძველი ქსოვილის რღვევა და ახლის წარმოშობა. ძვლის სტრუქტურის ყოველ ცალკეულ ერთეულში რემოდელირება მიმდინარეობს დროის კონკრეტულ მონაკვეთში. ბავშვობისა და მოზარდობის პერიოდებში ძვალი განიცდის მასიურ რემოდელირებას _ ამ დროს ძვლის წარმოქმნის პროცესი სჭარბობს რღვევას (რეზორბციას). რემოდელირების ტემპი ასაკის მატებასთან ერთად საგრძნობლად იკლებს. 25 წლის ასაკისათვის ძვლოვანი მასა პიკს აღწევს. ძვლოვანი ქსოვილის დაბალი პიკური მასის ჩამოყალიბებაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს მენსტრუალური ფუნქციის დარღვევა და არასწორი კვება. 25-დან 35 წლამდე მყარდება რეზორბციისა და ფორმირების პროცესებს შორის გარკვეული ბალანსი და შემდეგ იწყება ძვლოვანი მასის კარგვის პერიოდი. ^თავიდან ეს კარგვა უმნიშვნელოა და წელიწადში უდრის 0,3-0,5% -ს. ქალებში მენოპაუზის დადგომის დროს ეს პროცესი ჩქარდება და კარგვა აღწევს 2-3% -ს წელიწადში. ასე გრძელდება 65-70 წლამდე, რის შემდეგაც ძვლის მასის კარგვის პროცესი ისევ ნელდება 0,3-0,5%-მდე. მთლიანობაში იცვლება ძვლის აგებულება და ასაკთან დაკავშირებული მოხუცებულობითი ატროფიის  შედეგად იგი ხდება უფრო მყიფე.

 

 

 

ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორები

 

ოსტეოპოროზის განვითარებაზე მოქმედებს მრავალი, როგორც გარე (გარემოს ზეგავლენა), ასევე შიდა (თვითონ  ორგანიზმის ზეგავლენა) ფაქტორი.

ჩონჩხის ძვლების დაბალი მინერალური სიმკვრივე და ძვლოვანი მასის გაძლიერებული კარგვა პერიმენოპაუზის პერიოდში (დენსიტომეტრიის მონაცემებით) წარმოადგენს ოსტეოპოროზის განვითარების ძირითად რისკ-ფაქტორს. გარდა ამისა, ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორებს მიეკუთვნება:

·        მდედრობითი სქესი;

·        ხანდაზმული ასაკი;

·        ნაადრევად განვითარებული მენოპაუზა _ ბუნებრივი ან ქირურგიული (საკვერცხეების მთლიანად ან მათი მნიშვნელოვანი ნაწილის მოცილება), სასქესო ჰორმონების (ესტროგენები, ტესტოსტერონი) დაბალი დონე, მენსტრუაციის გვიანი დასაწყისი, მენოპაუზის დადგომამდე ამენორეის ხანგრძლივი პერიოდი, უშვილობა;

·        გენეტიკური წინასწარგანწყობა, მათ შორის ეთნიკური კუთვნილება (თეთრი და აზიური რასა);

·        სხეულის დაბალი წონა და სიმაღლე;

·        გენერალიზებული ოსტეოართროზის არარსებობა;

·        ცხოვრების სტილი (დაქვეითებული ფიზიკური აქტივობა, მჯდომარე ცხოვრების წესი, ზედმეტი ფიზიკური დატვირთვა);

·        კვების თავისებურებები (საკვებით კალციუმის მიწოდების შემცირება, კალციუმის ნაკლები მოხმარება, ხორცის ჭარბი მიღება, რძის პროდუქტების აუტანლობა, D ვიტამინის დეფიციტი);

·        ყავის, ალკოჰოლისა და თამბაქოს ჭაბი მოხმარება;

·        ზოგიერთი მედიკამენტის (კორტიკოსტეროიდები, ანტიკონვულსანტები, თირეოიდული ჰორმონები, იმუნოდეპრესანტები, ალუმინ-შემცველი ანტაციდები, ანტიკოაგულანტები (ჰეპარინი), ლითიუმის პრეპარატები, ქიმიოთერაპია, ტეტრაციკლინის პრეპარატები, შარდმდენები (ფუროსემიდი), ფენოთიაზინის პრეპარატები და სხვ.) ხანგრძლივი მოხმარება;

·        თანმხლები დაავადებების არსებობა (ჩამონათვალი იხ. ზემოთ).

 

მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ქალის გინეკოლოგიური ანამნეზი: მშობიარობა, ძუძუთი კვება, გვიანი მენარხე (მენსტრუალური ფუნქციის ჩამოყალიბება), მენსტრუალური ციკლის დარღვევა.

 

უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში ოსტეოპოროზისა და შესაბამისად მოტეხილობათა განვითარების რისკი ქალებში განსაკუთრებით მაღალია, ვინაიდან უკანასკნელ წლებამდე ქალთა მხოლოდ უმნიშვნელო ნაწილი მიმართავდა ჩანაცვლებით ჰორმონალურ თერაპიას, საკმაოდ მაღალია ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორების გავრცელების სიხშირე და აშკარად მიმდინარეობს მოსახლეობის დაბერების პროცესი.

 

ძალზედ მნიშვნელოვანია, რომ მრავალი ფაქტორი, რომელიც მოქმედებს ოსტეოპოროზის განვითარებაზე შეიძლება თავიდან იქნას აცილებული. ბევრად უფრო იოლია ძვლოვანი მასის შენარჩუნება, ვიდრე მისი აღდგენა.

 

 

 

 

ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკა

 

უკანასკნელ პერიოდამდე ოსტეოპოროზის დიაგნოზის დასმა ხდებოდა დაგვიანებით, რისთვისაც გამოიყენებოდა შედარებით ძვირადღირებული მეთოდები (მაგ. ბირთვულ-მაგნიტური რეზონანსის მეთოდი), რაც მოსახლეობის უმეტესი ნაწილისათვის არახელმოსაწვდომი იყო ან ნაკლებად სპეციფიური რენტგენოლოგიური  და ლაბორატორიული კვლევები. ძვლების რენტგენოგრაფია იძლეოდა  დაავადების დიაგნოსტირების შესაძლებლობას მაშინ,  როცა ორგანიზმს უკვე დაკარგული ჰქონდა ძვლოვანი მასის 20%-ზე მეტი ან უკვე განვითარებული ძვლების მოტეხილობის შემდეგ.

დღეისათვის ოსტეოპოროზის ნაადრევი დიაგნოსტიკა შესაძლებელია ადრეულ ეტაპზე, დაავადების კლინიკურ გამოვლინებამდეც კი. ოსტეოდენსიტომეტრიის სხვადასხვა მეთოდების განვითარებამ შესაძლებელი გახადა გამოვლინდეს ძვლოვანი ქსოვილის 2%-მდე კარგვაც კი, განხორციელდეს ძვლოვანი ქსოვილის მინერალური სიმკვრივის მონიტორინგი დაავადების მკურნალობის, პროფილაქტიკისა და ოსტეოპათიიის ბუნებრივი მიმდინარეობის  დინამიკაზე დაკვირვების პროცესში. ეს მეთოდი არის შედარებით ხარჯთეფექტური და ამდენად პაციენტებისათვის იგი უფრო ხელმისაწვდომია.

ოსტეოპენია - არის ტერმინი, რომელიც ასახავს ძვლის რენტგენოლოგიური ჩრდილის სიმკვრივის დაქვეითებას (ძვლის სტანდარტული რენგენოგრაფიის დროს) ან ძვლის მასის შემცირებას (ძვლის რაოდენობრივი დენსიტომეტრიის მეთოდით).

 

 

 

 

 

ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა

 

როგორ ვებრძოლოთ ოსტეოპოროზს? ოსტეოპოროზის პრობლემაში ძირითად ამოცანად რჩება ამ დაავადების პროფილაქტიკა, რომელიც შეიძლება დაიყოს პირველად და მეორად პროფილაქტიკად.

პირველად ღონისძიებებს მიეკუთვნება:

·        ბავშვობის ასაკიდან კალციუმისა და Dვიტამინის მოხმარებაზე კონტროლის  განხორციელება;

·        ორსულობისა და ძუძუთი კვების პერიოდში ქალის ორგანიზმის უზრუნველყოფა კალციუმით;

·        აქტიური ცხოვრების წესი, რეგულარული ფიზიკური ვარჯიში ზომიერი დატვირთვით;

·        რისკ-ფაქტორების მაქსიმალური შემცირება.

 

მეორადი პროფილაქტიკა უნდა ჩატარდეს ამ დაავადების განვითარების უტყუარი რისკის არსებობის დროს, მაგ. ნაადრევი ან ხელოვნური მენოპაუზის, ჰიპოგონადიზმის, კორტიკოსტეროიდებით მკურნალობის, შაქრიანი დიაბეტის არსებობისა და სხვა რისკ-ფაქტორების არსებობის პირობებში. ამ დროს უნივერსალურ საშუალებად ითვლება კალციუმის პრეპარატებისა და  Dვიტამინის დანიშვნა.

 

 

კალციუმის შემცველობა საკვებ პროდუქტებში (მგრ - 100გრ პროდუქტში)

(საიტის Calcium D3 Nycomed მასალების მიხედვით- www.calciumd3.ru)

 

რძის პროდუქტები:	Ca-ის შემცველობა 100გრ პროდუქტში
რძე 3%	100
რძე 1%	120
ხაჭო	95
მდნარი ყველი	300
ყველი	600
არაჟანი	100
თხის ყველი	300
იოგურტი	120
დიეტური იოგურტი	85
მწვანე სალათი	83
კომბოსტო	60
ნიახური	240
ხახვი	60
ლობიო	40
ზეთისხილი	77
ჭვავის პური	60
ხორბლის პური	30
ფორთოხალი	35
ვაშლის ჩირი	45
ლეღვი	57
გარგარის ჩირი	170
ქიშმიში	56
ნუში	254
არაქისი	70
კუნჟუტი	1150
გოგრის თესლი	60
მზესუმზირა	100
შებოლილი თევზი ძვლით	3000
სარდინი ძვლით	350
მოხარშული თევზი	20-30
ძროხის ხორცი	10-30

 

 

 

კალციუმის ოპტიმალური მოხმარება ადამიანის ცხოვრების

სხვადასხვა პერიოდში

(საიტის Calcium D3 Nycomed მასალების მიხედვით- www.calciumd3.ru)

 

ადამიანის ცხოვრების ასაკობრივი და ფიზიოლოგიური თავისებურებები	კალციუმის რეკომენდებული მოხმარება ჯანმრთელ პირებში (მგრ/დღეღამეში)
ახალშობილები და 6 თვემდე ასაკის ბავშვები	400
1-5 წლის ასაკი	600
6-10 წელი	800-1200
მოზარდები და ახალგაზრდები (11-24 წელი)	1200-1500
ქალები _ 15-50 წელი	1000
ორსული და მეძუძური ქალები	1200-1500
ქალები პოსტმენოპაუზაში	1500
ქალები პოსტმენოპაუზაში, რომლებიც იღებენ ესტროგენებით ჩამნაცვლებელ თერაპიას	1000
მამაკაცები 25-65 წლის	1000
მამაკაცები და ქალები 65 წლის ზემოთ	1500

 

 

სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ახალგაზრდები არ ითვალისწინებენ მეცნიერულად დასაბუთებულ რეკომენდაციებს კალციუმის შემცველი პროდუქტების საკმარისი რაოდენობით მიღების აუცილებლობის შესახებ, მაგ. ნაკლებად იღებენ რძის პროდუქტებს. იგივე შეიძლება ითქვას ასაკოვანი ქალების შესახებაც. ამ დროს დამტკიცებულია ის ფაქტი, რომ ქალებში, რომლებიც ყოველდღიურად იღებენ 1000მგ კალციუმს, ბარძაყის ძვლის მოტეხილობები ვითარდება 75%-ით ნაკლებად, ვიდრე იმ ქალებში, რომლებიც ორჯერ ნაკლები რაოდენობით კალციუმს მოიხმარენ.

 

 

 

 საინტერესო ცნობები ოსტეოპოროზის შესახებ

 

·        ესტროგენები თამაშობენ მნიშვნელოვან როლს მოზარდი ორგანიზმის ჩონჩხის ფორმირებასა და ძვლოვანი მასის კარგვის შეფერხებაში, კერძოდ ჩონჩხის სქესობრივი განსხვავების ფორმირების, ძვლის პიკური მასის ჩამოყალიბების, მინერალური ცვლისა და ძვლოვანი ბალანსის მიღწევის პროცესში. ესტროგენების დეფიციტი, რომელიც ვითარდება ქალებში ბუნებრივი ან ქირურგიული მენოპაუზის  შედეგად, იწვევს ოსტეობლასტებისა (ძვალწარმომქმნელი უჯრედები)  და ოსტეოკლასტების (ძვლის რღვევაში მონაწილე უჯრედები) ნორმალური ფუნქციის მოშლას, რის გამოც ჩქარდება ძვლოვანი მასის კარგვა. სხვა სასქესო ჰორმონებიც მეტ-ნაკლებად ზემოქმედებენ ძვლოვანი ქსოვილის ფორმირების პროცესზე და რეზორბციაზე. მაგ. ანდროგენებს გააჩნიათ ანაბოლური მოქმედება ძვლოვან ქსოვილზე და ასტიმულირებენ ძვალწარმოქმნის პროცესს. მამაკაცებში მათი დეფიციტი ასევე იწვევს ოსტეოპოროზის განვითარებას.

ჩატარებულ გამოკვლევათა უმრავლესობა გვიჩვენებს, რომ ძვლის სიმკვრივე უფრო   მეტადაა დამოკიდებული მენოპაუზის შემდეგ გასულ წლებზე, ვიდრე ქალის ქრონოლოგიურ ასაკზე.

 

·        ცხიმოვან ქსოვილში ხდება ანდროგენების გარდაქმნა ესტროგენებად, რაც პოსტმენოპაუზაში ესტროგენების მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს. ამ თვალსაზრისით ცხიმოვანი ქსოვილის მნიშვნელობა რეპროდუქციულ ასაკში და პრემენოპაუზაში უმნიშვნელოა, მაგრამ პოსტმენოპაუზაში მისი წვლილი საგრძნობლად იმატებს, რაც აიხსნება მისი ზეგავლენით ძვლოვანი ქსოვილის მინერალურ სიმკვრივეზე. ცხიმოვანი ქსოვილი შეიცავს ფერმენტებს  - არომატაზებს, რომლებიც აუცილებელია ანდროგენების ესტროგენებად გარდასაქმნელად. განსაზღვრულ დონემდე, რაც უფრო მეტია ცხიმოვანი ქსოვილის მასა, მით უფრო მეტია სინთეზირებული ესტროგენების რაოდენობა.

 

·        საკმაოდ განსხვავებული მონაცემები არსებობს ძვლის ქსოვილზე მშობიარობის რაოდენობისა და ლაქტაციის ზეგავლენის გარშემო. აღმოჩნდა, რომ ქალი ორსულობისა და ლაქტაციის პერიოდში კარგავს დაახლოებით 50 გრამ კალციუმს, მაგრამ ამავე პერიოდში მატულობს მისი შეწოვა ნაწლავებში და მცირდება კარგვა შარდის გზით. შესწავლილი იქნა ძუძუთი კვების დროს დამოკიდებულება ძვლის მინერალურ სიმკვრივესა და კვების ხანგრძლივობას შორის. იმ ქალებში, რომელთაც აღენიშნებოდათ ლაქტაციის 6 თვიანი და მეტი ანამნეზი, გამოკვლევისას გამოვლინდა ძვლის უფრო დაბალი სიმკვრივე, ვიდრე  იმქალებში, რომლებიცაწოვებდნენძუძუს 6 თვეზენაკლებიდროისგანმავლობაში.

 

·        ოსტეოპოროზის განვითარებაში მნიშვნელოვან როლს თამაშობს კონსტიტუციური ფაქტორი. დიდი ხანია ცნობილია ის ფაქტი, რომ თხელი აღნაგობის ცისფერთვალება ქალები უფრო ხშირად ავადდებიან ოსტეოპოროზით, ვიდრე მუქი ფერის თვალების მქონე შავგვრემანი და მკვრივი აღნაგობის ქალები.

 

·        შავკანიან ქალებს ახასიათებთ ძვლის უფრო მაღალი სიმკვრივე, ვიდრე თეთრკანიანებს, შესაბამისად მათში ნაკლებია ოსტეოპოროზით გამოწვეული მოტეხილობების განვითარების სიხშირე.

 

·        ცნობილია გენეტიკური ფაქტორებით განპირობებული ოჯახური ოსტეოპოროზის შემთხვევები, სადაც გადამწყვეტია დედის მხრივ მიღებული მემკვიდრული ინფორმაცია.

·        ეჭვს არ იწვევს ის ფაქტი, რომ ფიზიკური აქტივობა ზეგავლენას ახდენს ჩონჩხის ფორმირებაზე ბავშვობისა და მოზარდობის ასაკში. რაც შეეხება მის როლს პრე- და პოსტმენოპაუზაში, ეს საკითხი ჯერ არ არის საბოლოოდ გადაწყვეტილი.  თანამედროვე გამოკვლევების შედეგად დასტურდება, რომ იმ ქალებს, რომლებიც ინტენსიურად ვარჯიშობენ კვირაში ორჯერ და უფრო ხშირად, აღენიშნებათ ძვლის უფრო მაღალი სიმკვრივე, ვიდრე იმათ, რომლებიც მიმართავნენ მსუბუქ ან ზომიერ ფიზიკურ აქტივობას კვირაში ერთხელ და უფრო იშვიათად. ამავდროულად უნდა აღინიშნოს, რომ მაღალი კლასის სპორტსმენ გოგონებში, რომლებიც ბავშვობიდან განიცდიდნენ ინტენსიურ ფიზიკურ დატვირთვას, ძვლოვანი მასა დაქვეითებულია.

·        უმოძრაო ცხოვრების წესი და იძულებითი იმობილიზაცია იწვევს ძვლოვანი მასის სწრაფ დაკარგვას. ეს ფაქტი დაადასტურა ახალგაზრდა ასაკის მოხალისეებს შორის ჩატარებულმა კვლევამ. ერთი კვირის განმავლობაში წოლითი რეჟიმის პირობებში ხერხემლის წელის მიდამოში ძვლის სიმკვრივე დაქვეითდა 0,9%-ით.

·        უკანასკნელმა გამოკვლევებმა დაადასტურა, რომ ორგანიზმისათვის კალციუმის მიწოდებამ (დღეღამეში 1000მგ და მეტი რაოდენობით) შეიძლება შეაფერხოს ძვლის მასის კარგვა პოსტმენოპაუზაში.

·        ოსტეოპოროზის განვითარება შეიძლება აგრეთვე გამოიწვიოს ორგანიზმში D ვიტამინის აქტიური მეტაბოლიტების (კალციტრიოლი, ქოლეკალციფეროლი, ერგოკალციფეროლი) ნაკლებობამაც, ვინაიდან სწორედ მათზეა დამოკიდებული კალციუმის შეწოვა ნაწლავებში. D ვიტამინის წინამორბედები (პროვიტამინები) წარმოიქმნებიან კანში ულტრაიისფერი სხივების ზემოქმედებით,  ასევე ხვდებიან ორგანიზმში საკვები პროდუქტებისა და ვიტამინების მიღების გზით, ამიტომაც მათი ნაკლებობის მიზეზი შეიძლება გახდეს მათი სინთეზის დაქვეითება, ასევე  მათი ნაკლებობა კვების რაციონში და მზეზე ხანმოკლე ყოფნა.

·         ოსტეოპოროზის განვითარებას ხელს უწყობს ხანგრძლივი მაღალცილოვანი დიეტა კალციურიისა და კალციუმის მეორადად-უარყოფითი ბალანსის გაძლიერების გამო.

 

·        ჰორმონალური კონტრაცეპციის გამოყენება ან დადებით ზეგავლენას ახდენს ძვლოვან ქსოვილის მდგომარეობაზე ან  საერთოდ არ მოქმედებს მასზე, ამიტომაც იგი არ წარმოადგენს ოსტეოპოროზის განვითარების რისკ-ფაქტორს.

 

·        მეცნიერთა უმრავლესობა თვლის, რომ ყავის ჭარბი მოხმარება იწვევს კალციუმის რაოდენობის შემცირებას ორგანიზმში შარდის საშუალებით მისი გამოყოფის გაძლიერების გამო და შესაბამისად ოსტეოპოროზის განვითარებისათვის რისკ- ფაქტორს წარმოადგენს, თუმცა ეს ფაქტი საბოლოოდ დადასტურებული არ არის. კალციუმის მეტაბოლური ბალანსის შესწავლით აღმოჩნდა, რომ დღეში 2 ჭიქა ყავის მოხმარება იწვევს დღიურად 6 გრამი კალციუმის კარგვას. უდავოდ საინტერესოა, რომ ძვლის სიმკვრივე ყავის მუდმივი მოხმარების პირობებში არ  მცირდება, თუ ადამიანი ყოველდღიურად სვამს ერთ ჩაის ჭიქა რძეს მაინც. 

·        თამბაქოს ნეგატიური ზეგავლენა ძვლოვან მასაზე შესაძლებელია აიხსნას ესტროგენების ცვლაზე მისი ზემოქმედებით. არსებობს აზრი იმის შესახებაც, რომ ნიკოტინი ზემოქმედებს ძვლოვან რეზორბციაზე პირდაპირ ან ირიბად. იგი განაპირობებს აგრეთვე მწეველ ქალებში სხეულის დაბალ წონას. დადასტურებულია ის ფაქტი, რომ თამბაქოს მოხმარება ხელს უწყობს ნაადრევი მენოპაუზის განვითარებას.

·        ძვლის სიმკვრივეზე ზომიერი რაოდენობით ალკოჰოლის ზეგავლენის შესახებ მეცნიერთა შეხედულებანი განსხვავებულია. მთელი რიგი კვლევების შედეგები მიუთითებს პოსტმენოპაუზაში ალკოჰოლის ზომიერი რაოდენობით მოხმარების დადებით ზეგავლენაზე ძვლის ქსოვილზე. რაც შეეხება ალკოჰოლიზმს, ამ დროს ავადმყოფთა ნაწილს ოსტეოპოროზი უვითარდება შეწოვისა და ნაწლავებში კედლისმიერ მონელების პროცესის დარღვევის, აგრეთვე ძვლოვან პროცესებზე მოქმედი ჰორმონების დონეზე ალკოჰოლის ზემოქმედების გამო.

 

 

 

ხშირად გვეკითხებიან ოსტეოპოროზის შესახებ...

 

შეკითხვა: როგორ უნდა გავიგოთ, გვაქვს თუ არა ოსტეოპოროზი?
პასუხი: სამწუხაროდ, ეს დაავადება 50%-ში მიმდინარეობს უსიმპტომოდ და მისი გამოვლინება ხდება უკვე განვითარებული გართულებების შემთხვევაში. საჭიროა ანამნეზის შეკრება რისკ-ფაქტორების გამოსავლენად და ძვლების არეში არსებული ტკივილის ხასიათის დასაზუსტებლად. დღეისათვის ოსტეოპოროზის დიაგნოსტიკის ყველაზე გავრცელებული მეთოდია ჩონჩხის რენტგენოგრამის ვიზუალური შეფასება, მაგრამ ამ მეთოდს არ აქვს მაღალი მგრძნობელობა, ვინაიდან გამოავლენს ძვლოვანი ქსოვილის მხოლოდ გამოხატულ ცვლილებებს. ოსტეოპოროზის ნაადრევი დიაგნოსტიკისათვის გამოიყენება ძვლის დენსიტომეტრიის რაოდენობრივი მეთოდი, რომელიც ბოლო ხანებში პაციენტებისათვის ყველაზე ხელმისაწვდომ მეთოდად თვლება.

 

შეკითხვა: რა საშუალებები არსებობს ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკისათვის?
პასუხი: ოსტეოპოროზის პროფილაქტიკა ამ პათოლოგიის საკვანძო პრობლემად რჩება. ძალზედ მნიშვნელოვანია აქტიური ცხოვრების წესის დაცვა, თამბაქოს მავნე ზეგავლენის გამორიცხვა, უარი უნდა ეთქვას ალკოჰოლისა და ყავის ჭარბი რაოდენობით მოხმარებას, სხვადასხვა არაბალანსირებული დიეტებითა და  შიმშილობით გატაცებას. ყველაზე მნიშვნელოვანი და უსაფრთხოა ადრეული ასაკიდან დაწყებული, მთელი ცხოვრების მანძილზე, ყოველდღიურად კალციუმისა და Dვიტამინის საკმარისი რაოდენობით მიღება.

 

 

 

 

შეკითხვა: დღის რომელ მონაკვეთშია უმჯობესი კალციუმ-Д3 -ის მიღება?

პასუხი: ღამის საათებში პარათირეოიდული ჰორმონის გაძლიერებული გამოყოფის გამო ხდება ძვლოვანი რეზორბციის ცირკადული გაძლიერება, ამიტომაც უმჯობესია მედიკამენტი მიიღოთ საღამოს.

 

შეკითხვა: ოსტეოპოროზს ხშირად თვლიან ქალების დაავადებად. გვხვდება თუ არა იგი მამაკაცებს შორის?

პასუხი: ბოლო წლებში სულ უფრო ხშირად გვხვდება შეტყობინებები მამაკაცებს შორის ოსტეოპოროზის გავრცელებისა და მოცემულ პოპულაციაში  ამ დაავადების კლინიკური მიმდინარეობის თავისებურებების შესახებ. ზოგიერთი მონაცემის მიხედვით, ბარძაყის ყელის მოტეხილობების 30% მოდის მამაკაცებზე, ხოლო ხერხემლის მოტეხილობების სიხშირის მიხედვით ქალებსა და მამაკაცებს შორის თანაფარდობა უდრის 2:1. თუმცა უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ მამაკაცებში ქალებისაგან განსხვავებით უფრო ხშირია მეორადი ოსტეოპოროზი (დაახლოებით შემთხვევათა 78%-ში). თვლიან, რომ ძირითადი განმაპირობებელი ფაქტორებია თამბაქოსა და ალკოჰოლის ჭარბი მოხმარება.